De relatie tussen individualiteit en verbondenheid kan zorgen voor behoorlijk wat spanning. De daaruit voortkomende last kan variëren van licht ongemak tot existentiële problematiek, zoals agressiviteit, angst, verslaving en echtscheiding. Hoewel de vorm, ernst en omvang van de ervaren last en problematiek zeer verschillend kan zijn, is naar mijn idee van al deze problemen de basale oorzaak steeds dezelfde: spanning tussen individualiteit en verbondenheid. In dit artikel wil ik hier verder op ingaan en het hebben over de gevolgen van teveel individualiteit.
Als we denken aan teveel individualiteit denken we misschien meteen aan egoïsme, egocentrisme en narcisme. Dat is natuurlijk correct, maar in dit artikel wil ik graag iets meer de nuance zoeken en op zoek gaan naar teveel individualiteit in het dagelijks leven door te kijken naar de relatie tussen ‘begrijpen’ en ‘accepteren’. Ik wil beginnen met de vraag: Is het nodig om iets te begrijpen om het te kunnen accepteren?
Stel dat je je aan het gedrag van iemand ergert. Dat betekent feitelijk dat je het niet kunt accepteren. Als je iets wilt doen aan je ergernis, dan is een normale reflex dat je gaat proberen om het gedrag te begrijpen. Het kan bijvoorbeeld zijn dat iemand herrie maakt en dat je gaat informeren waarom hij, of zij dat doet. Als er een goede reden is voor het lawaai, dan zul je het waarschijnlijk accepteren. Is er geen goede reden, dan is de kans groot dat de ergernis toeneemt. Daarover zo meteen meer.
Stel dat het lukt om te begrijpen, dan wordt begrijpen dus de voorwaarde voor en de brug naar acceptatie. Dat werkt vaak prima, maar het is goed om ons te realiseren dat het heel wat anders is dan accepteren zonder voorwaarden. Omdat begrijpen altijd ik-gericht is (je kunt niet voor een ander begrijpen), is de kans groot dat het accepteren ook ik-gericht blijft: ‘Nu ik het begrijp, kan ik het accepteren’. ‘Ik accepteer’ is dan een besluit in je hoofd en gaat gepaard met enige spanning in het lichaam. Onvoorwaardelijk accepteren is geen besluit. Het is een gevoel van verbinding vanuit je buik, wat gepaard gaat met ontspanning. Het is een enorm verschil. Probeer het maar eens uit. Zeg bijvoorbeeld tegen jezelf: “Ik accepteer dat deze auto in de straat staat.” en voel of er spanning is rond je hoofd en nek. Vergelijk het vervolgens met het gevoel dat je krijgt als je vanuit je centrum echt contact maakt met de auto en de auto accepteert. Je accepteert dan waarschijnlijk niet alleen dat de auto in de straat staat, maar ook de kleur, vorm, et cetera. Een risico van begrijpen nodig hebben om te kunnen accepteren is dus het opbouwen van spanning, zelfs als het op die manier lukt om te accepteren. En het nadeel van het opbouwen van spanning is onder andere verminderde mogelijkheden om je verbonden te voelen. Verbinding vraagt namelijk ontspanning.
Een tweede en waarschijnlijk nog groter risico van ‘willen begrijpen voordat je accepteert’ is wat er gebeurt als het niet lukt om te begrijpen. Je zult dan ook niet kunnen accepteren. De impact daarvan op het leven en de maatschappij is enorm. Willen begrijpen kan, hoe raar dat ook mag klinken, voor veel onbegrip zorgen want vergis je niet: veel gedrag ís niet te begrijpen.
Leren accepteren vanuit je centrum is een van de moeilijkste dingen in aikido.
Willen begrijpen vóórdat je kunt accepteren kan er voor zorgen dat mensen uit elkaar groeien, maar het gaat nog veel verder. Je kunt bijvoorbeeld ook moeite hebben met ideeën die je niet kunt plaatsen en dus met mensen met andere ideeën dan jij. Je kunt je zomaar druk gaan maken als iemand andere ideeën heeft dan jij hebt. Vanuit 'niet kunnen accepteren' zijn hele oorlogen te verklaren. Je kunt ook moeite hebben met gedrag van dieren wat je niet begrijpt en je kunt je zelfs gaan ergeren aan het ‘gedrag’ van planten, of het weer. Kortom: als begrijpen voor jou de voorwaarde is voor acceptatie, dan zal dat veel spanning en ergernis brengen in je leven. Je individualiteit beperkt in dat geval je gevoel van verbondenheid en de last die je ervaart is het directe gevolg van je individualiteit en dat heeft niks met egoïsme, egocentrisme, of narcisme te maken.
Als je kunt accepteren zonder te hoeven begrijpen, zul je naar mijn idee meer begrip op kunnen brengen en meer verbinding voelen. Dat klinkt op zich goed, maar accepteren zonder te begrijpen heeft ook een schaduwzijde, in extremo een hele duistere zelfs. Dat heeft te maken met loyaliteit. Daarover in het volgende artikel meer.
Hans de Win